Czy przedsiębiorstwa farmaceutyczne muszą mierzyć temperaturę i wilgotność powietrza?

- Powinien, znaczy musi!

Aktualizacja wymagań 2015

Podobne publikacje:

• Co nas czeka w 2015 roku?
• Przechowywanie produktów leczniczych oraz kontrola w aptekach

Istnieje wiele dokumentów mówiących o konieczności nadzorowania temperatury i wilgotności powietrza w przemyśle podczas produkcji, transportu i przechowywania.  Stawiane wymagania mogą być zaspokojone przez oferowane przez nas systemy do nadzoru klimatu.

Nieco wstępu

Wydawać by się mogło, że to, co w sensie językowym, gramatycznym jest oczywiste, w praktyce może być już nieoczywiste. Dwa słowa użyte w tytule „powinien” i „musi” w sensie gramatycznym nie są synonimami, w życiu jednakże jest nieco inaczej. Laboratorium LAB-EL, akredytowane przez PCA na zgodność z zapisami normy międzynarodowej PN-EN ISO/IEC 17025:2005, doświadczyło wielokrotnie podczas audytów i ocen „synonimowości” owych słów, bo zapis w normie np. „Laboratorium wzorcujące powinno zapewnić….” – oznacza bezwzględne „musi”.

Ta sama zasada dotyczy wymagań, jakie Dyrektywy Unijne, a potem Ustawy, Rozporządzenia, Normy stawiają przed producentami i dystrybutorami produktów głównie farmaceutycznych, jako że te nieodpowiednio „traktowane” mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.

Kilka konkretów

Do dnia 2 stycznia 2013 r. państwa członkowskie UE miały termin do wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r.

W ślad za tym idą zmiany Ustawy prawo farmaceutyczne z dnia 7 grudnia 2012r. oraz Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 17 października 2013 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP), zamieszczone w Dzienniku Ustaw poz. 318 z dnia 14 marca 2014 r.

Ważnym, a może najważniejszym z naszego punktu widzenia (producenta i aplikatora systemów monitorowania warunków środowiskowych) są Wytyczne z dnia 7 marca 2013 r. w sprawie Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej (GDP) dotyczącej produktów leczniczych do stosowania u ludzi, oznaczone (2013/C 68/01) i nieco zmienione (bez istotnego dla nas znaczenia na 2013/C 343/01) oraz oparty na nich Projekt Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej z dnia 10 grudnia 2014 r. O ile Wytyczne stanowią dokument wydany, Projekt Rozporządzenia nie ma jeszcze mocy prawnej.

O czym tam piszą

O ile Prawo Farmaceutyczne, nawet to najbardziej aktualne (znowelizowane) zawiera wymagania i przepisy wykonawcze i administracyjne o charakterze ogólnym, a Obwieszczenie Ministra Zdrowia dotyczące produkcji leków, w kilkudziesięciu miejscach tekstu wymienia „temperaturę i wilgotność” z określnikiem „odpowiednia”, „w odpowiedniej”, o tyle, Wytyczne w sprawie DPD (GDP) oraz projekt Rozporządzenia MZ, mówią o interesujących nas konkretach.

Temperatura w pomieszczeniach

W rozdziale 3.3.pt. „Kontrola temperatury i otoczenia”, ustawodawca „zaleca”. Z całą pewnością Główny Inspektorat Farmaceutyczny (GIF) lub inne instytucje kontrolno-audytujące, owo „zaleca” zinterpretują jednoznacznie jako „musi”. W więc, „zaleca się” całodobową kontrolę temperatury w pomieszczeniach, w których przechowywane są produkty lecznicze oraz wprowadzenie stosownych procedur, biorąc pod uwagę czynniki środowiskowe: temperaturę, światło, wilgotność i czystość pomieszczeń. Aby udokumentować prawidłowość rozmieszczenia czujników temperatury i wilgotności (termohigrometrów) zaleca się, przed przekazaniem pomieszczeń magazynowych do eksploatacji, przeprowadzenie mapowania temperatury (i ewentualnie wilgotności) w warunkach reprezentatywnych, to znaczy np. latem i zimą.

W wyniku mapowania i porównania z okresów letniego i zimowego, przeprowadzana jest analiza rozmieszczenia termohigrometrów w docelowych miejscach z uwzględnieniem punktów występowania wartości skrajnych (wyznaczane są punkty maksymalnego zimna i ciepła).

Mapowania muszą być powtarzane w przypadkach, kiedy potrzeba taka wynika z oceny ryzyka, oraz w przypadkach dokonania istotnych zmian infrastruktury lub, jak napisano w wytycznych, „sprzętu do kontrolowania temperatury”. 

Czym mierzyć?

W rozdziale 3.4 „Sprzęt” , ustawodawca odnosi się do sprzętu mającego wpływ na przechowywanie i dystrybucję produktów leczniczych. Zaleca się odpowiednią jego konserwację oraz sprawdzanie jego funkcjonalności zgodnie z opracowanymi planami. Odnośnie sprzętu „do monitorowania warunków panujących w pomieszczeniach, w których przechowywane są produkty lecznicze”, zalecane jest przeprowadzanie „kalibracji” (tak jest napisane, ale my mówimy tu za tekstem normy PN-EN ISO IEC 17025: 2005 – przeprowadzanie „wzorcowania”) w odstępach czasu ustalonych w oparciu o analizę ryzyka. Dalej czytamy „kalibracja sprzętu odbywa się zgodnie z krajową lub międzynarodową normą pomiaru”.

Należy to rozumieć tak , że wzorcowania aparatury kontrolno-pomiarowej, służącej do monitorowania warunków środowiskowych w pomieszczeniach przeznaczonych dla produktów leczniczych, muszą być realizowane w adekwatnych do lokalnych potrzeb odstępach czasu przez laboratoria krajowe akredytowane w Polskim Centrum Akredytacji (PCA) lub zagraniczne, również akredytowane przez odpowiedni NMI (National Measurement Institute).

A co z systemami komputerowymi?

W rozdziale 3.5 „Systemy skomputeryzowane” wyeksponowana jest konieczność przeprowadzania udokumentowanych walidacji systemów skomputeryzowanych. Głównie chodzi tutaj o sprawdzenie założonej funkcjonalności systemu, jego dokładności i powtarzalności.

Użytkownik systemu musi posiadać sporządzony „na piśmie” opis funkcjonalności sytemu, gdzie określa zasady, cele, środki bezpieczeństwa oraz współpracę i integralność z innymi systemami. Opis taki musi być na bieżąco aktualizowany.

Ze względu na bezpieczeństwo danych musi upoważnić niektóre tylko osoby, które będą miał dostęp do systemu i będą mogły wprowadzać zmiany konfiguracji, wartości progów alarmowych, sporządzać wykresy i raporty. Inne osoby będą mogły korzystać z programu z dostępem ograniczonym tylko podglądu danych.

Dane w systemach muszą być zabezpieczone przed ich utratą poprzez zapisy redundantne na dyskach tzw. „backupowych” (macierze dyskowe), a odpowiednie procedury tzw. „backup/recovery” powinny pozwalać na odtworzenie pracy systemu poprzez tworzenie tzw. punktów przywracania. Okresowo sprawdzana jest też dostępność przechowywanych danych. Dane muszą być archiwizowane przez okres (przeważnie) pięciu lat.

Kwalifikacja i walidacja

W rozdziale 3.6 „Kwalifikacja i walidacja”, ustawodawca wymaga od użytkownika systemu, regularnych kwalifikacji najważniejszego sprzętu i walidacji najważniejszych procesów, przy czy zakres i zasięg działań musi być zgodny w udokumentowaną analizą i oceną ryzyka. Wszelkie zmiany sprzętu i oprogramowania wymagają ponownej kwalifikacji i walidacji (rewalidacja). Walidacje i kwalifikacje muszą być uwieńczone raportem z wynikami badań, testów oraz z zapisami ewentualnych odstępstw czy niezgodności, a także opisami działań korygujących podejmowanych w stosunku do tych ostatnich.

I na koniec

Firma LAB-EL spełnia wszystkie wymagania dotyczące Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej:

• produkuje odpowiednią precyzyjna aparaturę systemową do wielopunktowego ciągłego pomiaru temperatury i wilgotności;
• produkuje odpowiednie oprogramowanie komputerowe;
• wzorcuje przyrządy pomiarowe swojej i innej produkcji w swoim Laboratorium Akredytowanym (akredytacja AP 067);
• wzorcuje chłodziarki, lodówki, zamrażarki (akredytacja AP 067);
• realizuje mappingi – wielopunktowe badania makroklimatu pomieszczeń (akredytacja AB 679);
• wykonuje analizy porównawcze (letnio/zimowe);
• przeprowadza kwalifikacje i walidacje systemów skomputeryzowanych.

Trudno byłoby znaleźć drugą taka firmę, która przedstawiałaby tak kompleksową ofertę dotycząca omawianego w artykule tematu, z której szczegółami można zapoznać się na stronie internetowej: www.label.pl. W tekście artykułu prezentujemy widok kilku przykładowych przyrządów najczęściej wykorzystywanych w omawianych zastosowaniach.