Wymagania GMP oraz GDP odnośnie monitoringu warunków środowiskowych

Artykuł ukazał sie w magazynie POMIAR nr 4/2018

W artykule

• Kwalifikacje IQ, OQ i PQ
• Wymagania GDP - kwalifikacje i walidacje systemów skomputeryzowanych

Nawiązanie do części I artykułu

W poprzednim wydaniu magazynu Pomiar, przedstawiliśmy Państwu pierwszą część opisu wymagań prawnych opublikowanych w Dzienniku Ustaw z dnia 7 lipca 2017 r., w poz. 1349 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2017 r., zmieniającego rozporzą-dzenie w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania, które zostały przedstawione w aneksie 15 do tego właśnie rozporządzenia. Jako inżynierowie zaangażowani od wielu lat w konstrukcję przyrządów elektronicznych, w ich oprogramowanie, w ich aplikacje w systemach kontrolno-pomiarowych, itp., nie za bardzo lubimy dywagowanie na tematy nie techniczne, w tym przypadku prawne. W przypadku jednak tych przepisów, które dotyczą walidacji i kwali-fikacji systemów skomputeryzowanych, czyli potwierdzenia sprawności i skuteczności sys-temu w oparciu o wymagania użytkownika (URS) oraz przeprowadzoną analizę ryzyka, nasze zaangażowanie w rozumienie i interpretację wymagań aneksu 15 staje się oczywiste. Użytkownicy naszych systemów skomputeryzowanych posiadają coraz większą wiedzę, a tym samym stawiają coraz to większe wymagania, dotyczące samego procesu kwalifikacji /walidacji, przeprowadzanych testów czy też dokumentacji. Aby pozostać na rynku dos-tawców aparatury, systemów i oprogramowania związanego z monitoringiem parametrów mikroklimatu w pomieszczeniach, musimy nie tyle podążać za wymaganiami rynku/klientów lecz musimy je wyprzedzać, poprzez śledzenie nowych wymagań stawianych przez międzynarodowe i krajowe organy „przepisotwórcze”.

Etapy kwalifikacji urządzeń, obszarów, instalacji wspomagających i systemów

Kwalifikacja systemów skomputeryzowanych powinna uwzględniać wszystkie etapy, przez cały cykl życia systemu, począwszy od wstępnego rozwoju, aż po zakończenie jego użytkowania. Pierwszym z tych etapów jest określenie potrzeb i wymagań użytkowników URS z uwzględnieniem specyfikacji funkcjonalnej systemu, a każde ryzyko zidentyfikowane na tym etapie powinno zostać nie tyle zminimalizowane, ile zmniejszone do poziomu akceptowalnego. URS stanowi zatem punkt odniesienia w całym cyklu życia walidacji

Kwalifikacja projektu (DQ), jest kolejnym etapem kwalifikacji systemu (urządzeń, obszarów, instalacji i całego systemu). Podczas realizacji tego etapu dokonuje się dokumentowania zgodności projektu z wymaganiami GMP. Na tym etapie można jeszcze dokonać weryfikacji URS.

Urządzenie stanowiące elementy systemu skomputeryzowanego, zanim zostaną dostarczone do odbiorcy powinny być poddane sprawdzeniu poprzez wykonanie Fabrycznego Testu Akceptacyjnego (FAT) oraz Obiektowego Testu Akceptacyjnego (SAT) - dotyczy to szczególnie przyrządów wprowadzanych do nowych lub skomplikowanych technologii.

Przed instalacją i konfiguracją systemu musi być potwierdzona zgodność z URS i/lub specyfikacją funkcjonalną u producenta.

Przegląd dokumentacji i wykonanie niektórych testów mogą być wykonane na etapie FAT lub na innych etapach, bez konieczności ich powtarzania na etapie IQ i OQ w miejscu wytwarzania, jeżeli można wykazać, że transport i montaż nie mają wpływu na przetestowaną funkcjonalność.

Kolejnym etapem jest kwalifikacja instalacyjna (IQ), która dotyczy urządzeń, obszarów, instalacji wspomagających, systemów i obejmuje:

• sprawdzenie poprawności montażu elementów wyposażenia, przyrządów, urządzeń, rurociągów i instalacji technicznych pod kątem ich zgodności z dokumentacją techniczną i specyfikacjami funkcjonalnymi;
• sprawdzenie poprawności montażu w stosunku do określonych wcześniej kryteriów;
• skompletowanie i weryfikację przekazanych przez dostawcę instrukcji obsługi i eksp-loatacji oraz wymagań odnoszących się do konserwacji;
• kalibrację/wzorcowanie przyrządów;
• weryfikację materiałów konstrukcyjnych.

Kwalifikacja operacyjna (OQ) zazwyczaj jest przeprowadzona po kwalifikacji insta-lacyjnej, ale zależnie od złożoności wyposażenia może ona być przeprowadzona jako łączna IQ i OQ. OQ obejmuje co najmniej testy:

• opracowane na podstawie znajomości procesów, systemów i urządzeń w celu potwierdzenia, że system działa tak, jak to zaprojektowano;
• potwierdzające dolne i górne limity parametrów operacyjnych lub warunki najgor-szego przypadku.

Pozytywne zakończenie OQ powinno pozwolić na opracowanie procedur użytkowania, przeprowadzenie szkolenia pracowników oraz na określenie wymagań i działań korygujących i zapobiegawczych.

Kwalifikacja procesowa (PQ) zazwyczaj jest wykonywana po pozytywnym zakończeniu IQ i OQ. W niektórych przypadkach można ją przeprowadzić łącznie z OQ lub walidacją procesu.

Rekwalifikacja 

Urządzenia, obszary, instalacje wspomagające i systemy powinny być poddawane ocenie z właściwą częstotliwością celem potwierdzenia, że nadal znajdują się w stanie kontroli.

Tam gdzie rekwalifikacja jest konieczna, częstotliwość jej powinna być uzasadniona, a kryteria oceny zdefiniowane.

Wymagania GDP 

GMP (Dobra Praktyka Wytwarzania) oraz GDP (Dobra Praktyka Dystrybucyjna), to dwa podstawowe akty prawne, obowiązujące we wszystkich firmach wytwórczych i dystrybucyjnych związanych z produktami farmaceutycznymi. W przypadku GDP jest to OBWIESZCZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 9 lutego 2017 r. poz. 509 w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia  w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej. Rozdział 3 tego dokumentu pt. Pomieszczenia i sprzęt, dotyczy wymagań jakie muszą spełniać pomieszczenia (3.2), wymagań związanych z ciągłym monitoringiem parametrów mikroklimatu w pomieszczeniach produkcyjnych i dystrybucyjnych (3.3), wymagań dotyczących sprzętu (3.4), wymagań dotyczących systemów skomputeryzowanych (3.5) oraz wymagań dotyczących kwalifikacji i walidacji (3.6). Wymagania dotyczące pomieszczeń dotyczą wyłącznie użytkowników tych pomieszczeń. Nas interesują pozostałe podpunktu rozdziału 3 Rozporządzenia.

Kontrola temperatury i otoczenia (3.3) 

Wymagana jest całodobowa kontrola temperatury obszarów i urządzeń, w których przechowywane są produkty lecznicze, a także wprowadzenie/wdrożenie stosownych procedur, biorąc pod uwagę czynniki środowiskowe: temperaturę, światło, wilgotność i czystość pomieszczeń.

 Przed rozpoczęciem korzystania z obszarów lub urządzeń magazynowych przeprowadza się wstępne mapowanie temperatury, a również w uzasadnionych przypadkach wilgotności względnej. Sprzęt do monitorowania temperatury rozmieszcza się przy uwzględnieniu wyników mapowania, tak aby urządzenia monitorujące znalazły się w miejscach, w których występują skrajne wartości temperatur. Mapowanie powtarza się, jeżeli wymagają tego wyniki oceny ryzyka oraz w przypadku, gdy są wprowadzane istotne zmiany infrastruktury lub sprzętu do kontrolowania temperatury. W przypadku pomieszczeń o powierzchni do 10 metrów kwadratowych, w których panuje temperatura pokojowa, należy przeprowadzić ocenę potencjalnego ryzyka i na jej podstawie rozmieścić urządzenia monito-rujące temperaturę.

Sprzęt (3.4) 

Sprzęt używany do monitorowania warunków panujących w pomieszczeniach, w których przechowywane są produkty lecznicze, jest kalibrowany/wzorcowany w odstępach czasu ustalonych w oparciu o ocenę ryzyka i niezawodności. Kalibracja/wzorcowanie sprzętu odbywa się w akredytowanych laboratoriach wzorcujących np. LAB-EL AP 067.

O wszelkich przekroczeniach stanów ostrzegawczych system powinien informować (SMS, e-mail, sygnał akustyczny, itp.) przy czym poziomy alarmowe są ustawione tak, aby zapewnić jakość produktów leczniczych, a alarmy są poddawane regularnym testom w celu zapewnienia ich odpowiedniej funkcjonalności. Naprawy, konserwacja i kalibracja /wzorcowanie sprzętu odbywają się w sposób nienaruszający integralności produktów leczni-czych. Użytkownik przeprowadza i ewidencjonuje naprawy, konserwację i kalibrację najważniejszego sprzętu w oparciu o analizę ryzyka oraz przechowuje wyniki napraw, konserwacji i kalibracji.

Do najważniejszego sprzętu należą: chłodnie, monitorowane systemy alarmowe sygnalizacji włamania i kontroli dostępu, lodówki, termometry, wilgotnościomierze, inne urządzenia do rejestrowania temperatury i wilgotności, systemy klimatyzacji i wentylacji pomieszczeń hurtowni, inny sprzęt mający wpływ na jakość produktów leczniczych.

Systemy skomputeryzowane (3.5)

Przed rozpoczęciem z korzystania ze skomputeryzowanego systemu należy wykazać, w formie odpowiednich badań walidacyjnych lub weryfikujących, że system ten jest w stanie osiągać pożądane wyniki w sposób dokładny, niezmienny i powtarzalny. Użytkownik sporządza na piśmie szczegółowy opis systemu, określający: metody postępowania, cele, środki bezpieczeństwa, zakres systemu i jego główne cechy oraz sposób korzystania z niego i jego interakcje z innymi systemami, opis jest na bieżąco aktualizowany. Tylko upoważnione osoby mogą wprowadzać dane do skomputeryzowanego systemu lub je zmieniać. Dane są zabezpieczone środkami fizycznymi lub elektronicznymi oraz chronione przed przypad-kowymi lub nieuprawnionymi zmianami. Dostępność przechowywanych danych sprawdzana jest okresowo, a dane chroni się, sporządzając kopie zapasowe, które przechowuje się przez ustalony okres, nie krócej jednak niż przez pięć lat od dnia ich utworzenia, w osobnym zabezpieczonym miejscu. Na wypadek wystąpienia błędu lub awarii systemu użytkownik określa odpowiednie procedury, które obejmują opis sposobu odzyskania danych.

Kwalifikacja i walidacja (3.6)

Użytkownik ustala, w jakich przypadkach niezbędna jest kwalifikacja najważniej-szego sprzętu lub walidacja najważniejszych procesów, aby zapewnić prawidłową instalację i funkcjonowanie sprzętu, przy czym zakres i zasięg działań związanych z kwalifikacją lub walidacją jest zgodny z podejściem opartym na udokumentowanej ocenie ryzyka.

Sprzęt i procesy przed rozpoczęciem ich stosowania oraz po istotnej zmianie, naprawie lub konserwacji wymagają zwalidowania lub kwalifikacji, z których sporządzane są raporty, zawierające podsumowanie uzyskanych wyników i uwagi na temat odnotowanych odstępstw. Odstępstwa od ustalonych procedur są dokumentowane oraz podejmowane są działania w celu usunięcia odstępstw i uniknięcia ich ponownego wystąpienia (działania naprawcze i zapobiegawcze). Sporządzana i zatwierdzana jest dokumentacja poświadczająca wykonaną walidację, zawierająca akceptację poszczególnych odstępstw od procesów lub sprzętu.

I na zakończenie

Coraz większa liczba klientów posiadających wdrożone systemy monitoringu parametrów mikroklimatu pomieszczeń produkcji firmy LAB-EL, domaga się kwalifikacji swoich systemów oraz walidacji aparatury, instalacji i oprogramowania. Idąc naprzeciw tym potrzebom, staramy się być na bieżąco z wymaganiami prawnymi, a również wsłuchujemy się w głosy swoich klientów, którzy w tych kwestiach mają coraz więcej do powiedzenia.