Wymagania GMP oraz GDP odnośnie monitoringu warunków środowiskowych

Artykuł ukazał sie w magazynie POMIAR nr 3/2018

W artykule

• Kilka definicji i pojęć występujących w wymaganiach GMP i GDP
• Organizacja i planowanie walidacji
• Główny plan walidacyjny GPW
  

Wstęp

Ten dziwny i niepokojący tytuł, mógłby niejednemu zakłócić spokój dnia, poprzez swój wydźwięk prawny, a z prawem nie ma żartów.  W Dzienniku Ustaw z dnia 7 lipca 2017 r., w poz. 1349 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2017 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania, wprowadzone zostały aneksy 15 i 16, dotyczące wytwórców i importerów produktu leczniczego, wytwórców, importerów i dystrybutorów substancji czynnej oraz wytwórców i importerów substancji pomocniczej. Rozporządzenie, które weszło w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, podpisał ówczesny Minister Zdrowia Konstanty Radziwiłł.

Jaki związek może mieć firma LAB-EL z Aneksem 15? A jednak może, z racji świadczenia usług walidacyjnych i kwalifikacyjnych dotyczących systemów skomputeryzowanych do monitorowania warunków środowiskowych w hurtowniach farmaceutycznych, środkach transportu oraz w pomieszczeniach produkcyjnych wytwórców produktów leczniczych, substancji czynnej i pomocniczej.

W niniejszym artykule nie będziemy zajmować się aneksem 16, który dotyczy certyfikacji jakościowej produktów leczniczych, nie będziemy również omawiać tych wymagań aneksu 15, które dotyczą problemów jakościowych związanych z produktem, zajmiemy się wyłącznie wymaganiami aneksu 15 w stosunku do skomputeryzowanych systemów monitorowania warunków środowiskowych.

Kilka definicji 

W ostatnim okresie wszelkie systemy jakościowe, w tym również związane z omawianymi zagadnieniami bazują na tzw. analizie ryzyka. Zdefiniowanie zagrożeń i określenie tzw. krytycznych cech jakościowych, stanowi podstawowy składnik procesu zwanego zarządzanie ryzykiem. Analizując ryzyka określa się również szanse, które też podlegają procedurom zarządzania. A oto wybrane określenia:

• krytyczna cecha jakościowa  (CQA  -  Critical  Quality  Attribute)  -  właściwość  fizyczna,  chemiczna, biologiczna  lub  mikrobiologiczna  lub  charakterystyka,  która  powinna  posiadać  zatwierdzony  limit, zakres lub rozkład, zapewniająca oczekiwaną jakość produktu;
• krytyczny parametr procesu (CPP - Critical Process Parameter) - parametr procesu, którego zmienność wpływa na krytyczną cechę produktu i który należy monitorować i kontrolować w celu zapewnienia, że proces  pozwala  na  otrzymanie  produktu  o  oczekiwanej  jakości;
• kwalifikacja  instalacyjna  (IQ  -  Installation  Qualification)  -  udokumentowana  weryfikacja
• potwierdzająca, że obiekty, systemy  i  urządzenia,  zainstalowane  lub  zmodyfikowane,  są  zgodne z zatwierdzonym projektem i zaleceniami producenta;
• kwalifikacja operacyjna (OQ - Operation Qualification) - udokumentowana weryfikacja potwierdzająca, że obiekty, systemy i urządzenia, zainstalowane lub zmodyfikowane, funkcjonują zgodnie z założeniami w oczekiwanych zakresach operacyjnych;
• kwalifikacja procesowa (PQ - Process Qualification) - udokumentowana weryfikacja potwierdzająca, że systemy  i  urządzenia,  działają  skutecznie  i  w  sposób  powtarzalny  w  odniesieniu  do  zatwierdzonego procesu i specyfikacji produktu;
• kwalifikacja  projektu  (DQ  - Design  Qualification)  -  udokumentowana  weryfikacja  potwierdzająca,  że proponowane projekty obiektów, systemów i urządzeń są odpowiednie do zamierzonego celu;
• specyfikacja  wymagań  użytkownika  (URS  -  User  Requirements  Specification)  -  zestaw  wymagań klienta,  użytkownika  oraz  wymagań  technicznych  niezbędnych  i wystarczają-cych  do  opracowania wykonalnego projektu zgodnie z oczekiwanym sposobem działania;
• zarządzanie  ryzykiem  -  metodyczny  proces  oceny,  kontroli,  przekazywania  informacji i przeglądu ryzyk dla jakości, prowadzony przez cały cykl życia produktu lub procesu;
• zarządzanie wiedzą - systematyczne podejście, polegające  na  uzyskiwaniu,  analizie,  przechowywaniu i rozpowszechnianiu informacji.

Istota treści aneksu 15 

Aneks 15,  opisuje  wymagania dotyczące  kwalifikacji  i walidacji, mające zastosowanie dla pomieszczeń, urządzeń, systemów pomocniczych i procesów stosowanych przy wytwarzaniu produktów leczniczych.  Zgodnie z wymaganiami Dobrej Praktyki Wytwarzania wytwórca ma obowiązek kontrolowania, przez kwalifikację i walidację, krytycznych etapów poszczególnych  działań  przez  cały  cykl  życia  produktu i procesu. Wszystkie zaplanowane zmiany dotyczące obszarów, urządzeń, instalacji wspomagających i procesów, które  mogą  mieć  wpływ  na  jakość  produktu,  powinny  być  formalnie  udokumentowane i ocenione pod kątem ich wpływu na status walidacji lub strategię kontroli. Podejście oparte na zarządzaniu ryzykiem powinno  być  stosowane  w  całym  cyklu  życia  produktu leczniczego. Decyzje dotyczące zakresu i stopnia kwalifikacji
i walidacji, jako części systemu zarządzania ryzykiem, powinny być podejmowane w oparciu
o uzasadnioną i udokumentowaną ocenę ryzyka obszarów, urządzeń, instalacji wspomagających
i procesów.

Tak więc, analiza i zarządzanie ryzykiem stanowią tutaj istotny czynnik, który wymusza niejako sposób zaplanowania i przeprowadzania walidacji i kwalifikacji systemów skomputeryzowanych, podczas całego cyklu życia produktu czy systemu skomputeryzowanego.

Organizacja i planowanie kwalifikacji i walidacji 

Aneks 15, odnosi się również do organizacji i planowania kwalifikacji i/lub walidacji systemów monitoringu warunków środowiskowych oraz procesów wytwarzania. I tak:

• wszystkie działania  kwalifikacyjne  i  walidacyjne  powinny  być  planowane  i  powinny uwzględniać  cykl  życia  obszarów, urządzeń, instalacji wspomagających, procesów i produktu;
• działania  kwalifikacyjne  i  walidacyjne  powinny  być  prowadzone  przez  odpowiednio  przeszkolony personel, który postępuje według zatwierdzonych procedur;
• podległość służbowa personelu biorącego udział  w kwalifikacji lub walidacji powinna być określona w Systemie  Jakości;
• powinien  być  zapewniony nadzór jakościowy nad całym cyklem życia walidacji;
• kluczowe  elementy  programu  kwalifikacji  i  walidacji  w  miejscu  wytwarzania  powinny  być  jasno zdefiniowane i udokumentowane w Głównym Planie Walidacji (GPW) lub równoważnym dokumencie;
• GPW lub równoważny dokument powinien definiować system kwalifikacji i  walidacji oraz zawierać albo odnosić się co najmniej do:
  • polityki kwalifikacji i walidacji;
  • struktury organizacyjnej, określającej zadania i odpowiedzialność w zakresie kwalifikacji i walidacji;
  • zwięzłego opisu obszarów, urządzeń, instalacji wspomagających, procesów oraz statusu ich kwalifikacji i walidacji w miejscu wytwarzania;
  • kontroli zmian i kontroli zarządzania odchyleniami w trakcie kwalifikacji i walidacji;
  • wytycznych dotyczących opracowania kryteriów akceptacji;
  • odesłań do istniejących dokumentów;
  • programu i metodyki kwalifikacji i walidacji, w tym rekwalifikacji, jeżeli ma to zastosowanie.
• w przypadku dużych i złożonych projektów jest wskazane opracowanie odrębnych planów walidacji;
• w działaniach kwalifikacyjnych i walidacyjnych powinno stosować się podejście oparte na Zarządzaniu Ryzykiem. Ocena ryzyka powinna być powtarzana, jeżeli zachodzi taka konieczność w miarę nabywania wiedzy i doświadczenia,  uzyskanych  na  podstawie  zmian  wprowadzonych  w  fazie projektowej lub w trakcie rutynowej produkcji. Sposób, w jaki ocena ryzyka została użyta do wsparcia działań kwalifikacyjnych i walidacyjnych, powinien być jasno udokumentowany;
• podczas  prac  kwalifikacyjnych  i  walidacyjnych  powinny  być  przeprowadzane  odpowiednie  kontrole w celu zapewnienia integralności wszystkich uzyskanych danych. 

Dokumentacja GPW

Wszystkie działania kwalifikacyjne i walidacyjne powinny być odpowiednio dokumentowane, dlatego też aneks 15 zawiera wymagania dotyczące dokumentacji, bo jak ktoś mądry kiedyś powiedział „wszystko, co nie jest zapisane jest plotką”.

• dobra praktyka dokumentacyjna  odgrywa  ważną  rolę  we  wspieraniu  zarządzania  wiedzą  przez  cały cykl życia produktu;
• wszystkie  dokumenty  opracowane  w  trakcie  kwalifikacji  i  walidacji  powinny  być  zatwierdzone i autoryzowane przez odpowiedni personel zgodnie z Farmaceutycznym Systemem Jakości;
• w złożonych projektach walidacyjnych należy określić powiązania między dokumentami;
• powinny być opracowane protokoły walidacyjne definiujące krytyczne systemy, atrybuty i parametry oraz związane z nimi kryteria akceptacji;
• dokumenty  kwalifikacyjne  mogą  być  wspólne,  tam  gdzie  jest  to  odpowiednie,  np.  kwalifikacja instalacyjna i operacyjna;
• jeżeli protokoły walidacji lub inna dokumentacja są dostarczane przez stronę trzecią świadczącą usługi w tym zakresie, odpowiedni personel wytwórcy, przed ich zatwierdzeniem, powinien potwierdzić ich adekwatność  i  zgodność  z  procedurami  wewnętrznymi wytwórcy.  

I na koniec

W kolejnym wydaniu magazynu Pomiar, przedstawiona zostanie druga część artykułu poświęconego aneksowi 15, zamieszczonemu w Dzienniku Ustaw z dnia 7 lipca 2017 r., w poz. 1349 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2017 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania.